بخش اول :
كاشي

كاشي :
كلمه كاشي از واژه لاتين tegula مشتق شده از فعل tegere مي‌باشد كه معني پوشاندن يا پوشش‌دادن است لازم به ذكر است كه اين واژه در زبان رومي‌ها به كاشي‌هاي بام اطلاق مي‌شده كاشي را بعنوان قطعاتي مسطح سطحي از سفالينه پخته شده در نظر مي‌گيريم كه در كف‌ها و ديوارهاي ساختمانها استفاده مي‌شود و اغلب بخاطر ايجاد مانعي جهت نفوذ آب به بدنه كاشي و نيز جهت خلق رنگ و نقش متنوع آنها را لعاب مي‌دادند معمولاً به لحاظ جنبه‌هاي عملي و زيباكاري از كاشي استفاده مي‌گردد. يك سطح مفروش به كاشي و سطحي كاملاً‌ بهداشتي نفوذناپذيري در برابر آب و مناسب نظافت خواهد بود. و با وجود اينكه در مقابل آتش مقاوم است ليكن بخوبي گرما را در محيط پخش مي‌نمايد.

معمولاً تزئين كاشي‌ها به روشهاي مختلفي انجام مي‌گيرد. گاهي اوقات تصويري واحد گاهي منظره‌اي كامل و زماني نيز نقوش مرموز كه البته ريشه در مسائل آموزشي دارد با باورهاي نمادين ملل طرح اين كاشي‌ها را تشكيل مي‌دهند. گاهي اوقات فقط در مورد زيبائي سطحي كاشي بحث مي‌شود كه البته اين نكته مهم نيز حكايت از اهميت طرح‌ها بافت‌ها، لعاب‌هاي رنگي دارد كه هميشه چشمها را خيره ساخته است. شكلهاي كاشي بسيار متنوع است و اما وجه تشابه تمامي آنها در اين است كه فقط مناسب پوشش سطوح هستند( كه معمولاً صاف و يكدست و گاهي اوقات نيز كوژ دارند) و به همين علت مي‌توان به راحتي آنها را بدون ايجاد خسارت به ساختمان و از سطوح جدا ساخت. اين خصوصيات سبب تمايز كاشي از ديگر پوششهاي سراميكي مانند آجرهاي لعابدار، سفالينه‌هاي بدون لعاب، يا بلوك‌هاي كوچك لعابدار شده‌است. انواع مذكور معمولاً پس از نصب جزء لازم ساختمان به شمار مي‌آيند و به آساني نمي‌توان آنها را انتقال داد اساساً كاشي را جسمي دوبعدي يا دوكاره محسوب مي‌كنند چرا كه تمايز بين اثر ظاهري كاشي و كاربرد آن امري تقريباً محال است.

برای دانلود و توضیحات بیشتر به ادامه مطلب مراجعه نمائید…

بخشی از مطالب:

يكي از دلائل استفاده از كاشي مسئله محكم‌بودن، مقاوم‌بودن اين ماده در مقابل حوادث طبيعي مانند باد، باران، آفتاب. عناصر شيمياي و كنش‌ها و واكنش‌هاي فيزيكي در ساختمان مي‌باشد. كاشي كه پوششي از لعاب روي آن مي‌نشيند بعد از انجام مراحل پخت به دليل شيشه‌اي بسيار مقاوم سخت و در مقابل جذب آب نفوذ‌ناپذير مي‌باشد. علاوه بر استحكام مناسب اين ماده عوامل ديگري نيز در بكارگيري كاشي مؤثر بوده‌اند از جمله:1- دسترسي آسان به مواد اوليه 2- همآهنگي و هم‌سنخ‌بودن كاشي با آجر
3-‌شرايط جغرافيايي اعم از آب و هوا ومنابع طبيعي و درست 4- تنوع رنگ و انعطاف‌پذيري كاشي.2
– تنوع رنگها و انعطاف‌پذيري كاشي- همانطور كه ذكر شد آجر و كاشي از قابليت انعطاف‌پذيري عجيبي برخوردارند به نحوي كه مي‌توان كاشي را به ريزترين قطعات ممكن( معرق) و بزرگترين قطعات درآورد. همچنين مي‌توان اين قطعات را در منحني‌ها، طاق‌ها و قوس‌ها مانند تزئينات مقرنس نيز مورد استفاده قرار داد. «عنصر زيباشناختي مهمي كه ايران براي معماري مساجد به ارمغان آورد رنگ‌آميزي بيرون و درون است.» اين رنگ‌آميزي كه با كاشي‌هاي الوان صورت مي‌گيرد علاوه بر زيبايي و جذابيت براي تأثيرگذاري بر بخش‌هايي از معماري مانند محراب، رواق و كتيبه‌ها مؤثر بوده است چنان كه « درك هيل» در كتاب معماري و تزئينات اسلامي مي‌گويد:« تكنيك استفاده از رنگ براي مشخص‌كردن عناصر ساختماني يا ترييني به منظور تأكيد بر برخي قسمتهاي ساختمان يا تزيين به صورت يك ويژگي هميشگي معماري اسلامي باقي‌مانده‌است. استفاده از كاشي‌هاي الوان فضاي معماري اسلامي را دگرگون كرده و هيچ‌گاه در صدد آن نبوده كه ماهيت معماري را تحت تأثير خودش قرار دهد. بلكه بزرگترين قدرت كاشي تزيين الوان، تغيير مشكل يك تركيب كاملاً ساختماني به تركيبي درخشان بود كه در آن توده‌هاي معماري، طرحهاي تزييني و رنگ با يكديگر درآميخت در عين اينكه هر يك اصول و ويژگي خاص خود را دارند. ملاحظه مي‌شود كه استفاده از كاشي‌هاي الوان براي ارتقا معنوي و زيبايي فضاي معماري به كار گرفته‌شده نه براي پوشاندن نقائص و كاستي‌هاي فضاي معماري« اصولاً كاشي‌كاري براي تأكيدگذاري و تجلي بخشي بر اعضاي ساختمان مورد بهره‌برداري قرار مي‌گرفت نه به نيت پوشاندن زير كار يا پنهان‌كردن خرده نقايص بنايي.» بنابراين به هيچ عنوان تزئينات معماري در ستيز با فضاي معماري بر نيامده‌اند بلكه كاشي‌ها در كمال آرامش به بدنه معماري اسلامي تكيه‌‌زده‌اند و فضاي بهشت‌آسا براي آرامش روح و روان ساخته‌اند.1

انواع كاشي
از آثار بدست آمده چنين برمي‌آيد كه كاشي‌هايي كه در اندازه‌هاي متفاوت چهارگوش و يا به شكل دايره يا اشكال غيرهندسي كه در كنار كاشي‌هاي كتيبه‌اي به كار رفته‌ست قبل از ق 12 ميلادي ساخته‌نشده و نمونه‌هاي قبلي به صورت فاحشي با كاشي‌هاي كارگاه كاشان- كه شاخص عالي‌ترين و فراوان‌ترين نمونه‌هاست- چه در كيفيت ساخت چه در مهارت نقاشي روي كاشي متفاوتند.2
بعد از به كاربردن كاشي‌هاي مربع شكل كاشي معرق در سطوح داخلي و خارجي بنا كه قابل استفاده بود به كار گرفته‌شد اما در روي گنبدها كه در زمستان در معرق برف و يخبندان قرار مي‌گرفت و در عوامل طبيعي تاب نداشت از آن استفاده نمي‌شد بلكه به جاي آن كاشي‌هايي با ضخامت چند برابر كاشي معمولي استفاده مي‌كردند كه به كاشي نره‌اي نام داشت. كلمة معرق كه براي نوعي كاشي كه استفاده مي‌شود كلمه‌اي عربي‌ست و به معناي دژ- برج و باروري مستحكم و به معناي ديگر معقل از گره‌زدن زانوي شتر حاصل مي‌شود و در كاشيكاري نقوشي كه از تركيب در خانه‌هاي شطرنج به شكل مربع و مربع مستطيل و از پيچش قطعات در جوار يكديگر انجام مي‌شود. حالت گره را تداعي مي‌سازد كه در نتيجه كلمه معقل را بوجود مي‌آورد. كاربرد معقلي در ني‌سازي بنا: 1- در قبال هزينه زياد كاشي معرق بسيار كم هزينه‌ست. 2- با توجه به تهيه معرق و كاشي هفت‌رنگ كه مستلزم وقت زيادست تهيه كاشي معقلي به دقت بسيار كمتر محتاج‌ست و ابعاد اين كاشي بسيار كوچكترست و از قرار گرفتن آجر و كاشي در كنار هم و در قطعات جدول‌بندي به كار معقلي شكل مي‌گيرد 2، 5/2و 4،5 سانتي‌متر.
بخش دوم :
سيمان

سيمان
سيمان يا سمنت واژه‌اي است كه از لغت سمنتوم رومي گرفته شده و قدمت آن به پيش از ميلاد مي‌رسد. مصرف آن در ساختمان پانتئون شهر روم واقع در ايتاليا كه مربوط به سنه 27 قبل از ميلاد است ديده شده. در ساختمان گنبد اين بنا كه 43 متر قطر دارد مخلوطي از خرده سنگ و آهك پخته بكار رفته است. ولي كشف سيمان به شكل امروز مربوط است به يك نفر بناي انگليسي به نام ژوزف اسپدين كه از پختن آهك و خاك رس در حرارت بالا و آسياب كردن آن موفق شد ابتدايي‌ترين نوع سيمان را كشف نموده و آن را در تاريخ 21 اكتبر 1824 بنام خود در انگلستان ثبت نمايد و نام محصول بدست آمده را سيمان پرتلند گذاشت علت اين نامگذاري طوري كه گفته شد سيمان از سمنتوم رومي گرفته شده و پرتلند نام جزيره‌اي است در انگلستان كه رنگ سيمان پس از سخت شدن به رنگ سنگهاي ساحلي اين جزيره در مي‌آيد به همين دليل نام پرتلند را به دنبال سيمان براي آن انتخاب نمودند البته قبل از ژوزف اسپدين اشخاص ديگري در فرانسه و انگلستان از پختن خاك رس و سنگ آهك مصالح مشابهي بدست آوردند ولي هيچكدام كار خود را دنبال نكرده و محصول خود را به ثبت نرسانيدند. بايد توجه نمود كه در بعضي از كتابهاي ايراني كه در دسترس نگارنده بود اشخاص ديگري را به عنوان اولين نفر كه سيمان را به ثبت رسانيد معرفي مي‌نمايند ولي در فرهنگ دهخدا و دايره‌المعارف فارسي تأليف غلام حسين مصاحب، ژوزف اسپدين را به عنوان اولين نفر ذكر مي‌كنند ولي آنچه مسلم است كه سيمان در اوايل قرن نوزدهم در انگلستان به ثبت رسيده و آن را ابتدا براي ساختن فانوس دريائي مورد مصرف قرار دادند.

تاريخچة رواج سيمان در ايران
بديهي است منظور از تاريخچة سيمان در ايران يك تحقيق تاريخي نيست كه بدانيم مثلاَ اولين پاكت سيمان در چه تاريخي و يا بوسيلة چه شخصي به ايران وارد شده است بلكه منظور اين است كه نگاه مختصري داشته باشيم به تاريخ سيمان ايران.
اولين كارخانه سيمان با توليد روزانه 100 تن در نزديكي شهرري در تهران احداث و در سال 1312 آغاز به كار كرد و تا سال 1334 به تدريج با افزودن واحدهاي ديگر به اين مجموعه ظرفيت اين كارخانه به 600 تن در روز رسيد ولي به علت شروع عمليات ساختماني و راه‌سازي در ايران اين مقدار سيمان جواب‌گوي نيازهاي كشور نبود و به تدريج در نقاط ديگر مملكت كارخانه‌هاي بزرگ سيمان داير گرديد از جمله سيمان تهران- سيمان شمال- سيمان مشهد- سيمان فارس- سيمان اروميه- سيمان آبيك كه تعداد آنها به حدود بيش از 20 كارخانه مي‌رسد و توليد آن فعلاَ در حدود بيست ميليون تن در سال مي‌باشد كه هنوز جوابگوي مصرف داخلي نبوده و مجبور به واردات سيمان مي‌باشيم.

مواد تشكيل دهنده سيمان پرتلند
بايد توجه نمود رايج‌ترين و پرمصرف‌ترين سيمان مورد استفاده در صنعت ساختمان سازي اعم از پل- تونل- راه‌سازي و يا ساختمان و غيره همان سيمان پرتلند است. موادي كه براي پختن سيمان به كوره مي‌رود از دو مادة اصلي تشكيل شده كه تقريباَ شامل تمام مواد مورد نياز سيمان‌پزي مي‌باشد. اين دو ماده عبارت است از: خاك رس و سنگ آهك ولي اگر بخواهيم بطور مجزا مواد تشكيل دهنده سيمان را مطالعه نمائيم آنها عبارتنداز:
1- آهك Cao در حدود 60 تا 70%
2- سيليس SiO2 در حدود 20%
3- اكسيد آلومينيوم Al2O3 در حدود 6%
4- اكسيد آهن Fe2O3 در حدود 4%
5- اكسيد منيزيم MgO در حدود 3%
6- So3,Na2O,K2O در حدود 4%
7- مواد ديگر در حدود 2%

بخش سوم :
رسها

( رس‌ها)
پيدايش و تشكيل رسها
رس‌ها از نظر فيزيكي، ذراتي هستند كه در محدوده قطري كوچكتر از 2 ميكرون قرار دارند كه از آنها رسهاي سيليكاتي معمولاً از كانيهاي اوليه مانند فلدسپاتها، ميكاها آمفيبول و پيروكسين تكامل مي‌يابند. درباره تشكيل آنها عقايد متعددي ابراز شده كه با اندك اختلافي در مطالب زير منتشر كند:
الف: تجزيه و تغيير شكل فيزيكي كانيهاي سيليكاتي لايه‌اي مانند ميكاها فلدسپاتها آمفيبول وپيروكسين.
ب: تجريه شيميايي كانيهاي اوليه مخصوصاً فلدسپاتها همراه با تركيب و تبلور مجد عنصر نهابي تجزيه( كريستاليزاسيون مجدد)
راجع به الف – سيليكاتهاي متورق با حفظ ساختمان و تركيب اصلي خود تغيير ماهيت مي‌دهند. بدين ترتيب كه از بين طبقات داربست‌ها، يونهاي آزاد شده و جاي خود را به مولكولهاي آب محتوي هيدروژن آزاد (H3O = هيدرونيوم) مي‌دهند مثلاً در مورد موسكوويت كه داربست كريستالي محكمي دارد وضع از اين قرار است:
يونK موجود در فواصل لايه‌ها در اثر تجزيه بعدي جاي خود را به يونهاي H داده و خود بصورت آزاد در محلول خاك وارد مي‌شود ساختمان كرستالي كاني جديد كه همان رس ايليت1 با كاني قبلي يعني موسكوويت شباهت كامل داشته و فقط در بين لايه‌ها جاي پتاس يونهاي هيدروژن مستقر شده‌اند اگر به محيط مزبور كه رسها تازه تشكيل يافته ايليت در آن فراوان‌اند به مقدار كافي نمكهاي محتوي پتاس اضافه شود پتاس مي‌تواند در فواصل لايه‌ها مجدداً وارد شده و تركيب محكمي را بوجود آورد در اين شرايط پتاس ديكر قابل تبادل نبوده و بيشتر حالت تثبيت2 پيدا مي‌كند.
روند تجزيه ارتوكلاس به رس داراي تركيب شيميايي ساده يعني كائولينيت بدين نحو است:

پتاس آزاد شده در اين فعل انفعال تخريب مبين اين موضوع است كه در اثر هوازدگي كاني‌هاي اوليه در محيط‌هاي متفاوت خاك عناصر شيميائي( بسته به تركيب سنگ ما در اوليه) در خاك براي تغذيه گياه آزاد مي‌شوند.

 

و….

 

 

 

منابع :
1– ماهر النقش . محمود طرح و اجراي نقش كاشي‌كاري ايران .
2– كتاب ماه هنر ويژه گرافيك 37-38 مهر و‌ آبان 80 مقاله تاريخچه و هنر كاشيكاري.
3- خاكشناسي : الباس آذر خسرو
4 –معضي، گلچين، و زهره شيري،حسين كاشي‌كاري ايران
5 – فرآشياني،علي‌اكبر و تقي‌زاده عزت‌الله ، شناخت مواد و مصالح .
6 – كاشي‌كاري ايران، جلد اول، گلچين معقلي حسين‌زمرشيدي .

 

 

خرید آنلاین:

در پایان خرید ، لینک دانلود فایل نمایش داده می شود و به ایمیل شما ارسال خواهد شد. راهنمای خرید و دانلود فایل

تصاویر فایل: